Hervormde kerkgemeente
Een rampjaar
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden Nispen en veel andere plaatsen in de buurt zwaar getroffen. Het jaar 1583 was een echt rampjaar voor
Nispen. Soldaten plunderden het dorp. De kerk en alle huizen gingen in vlammen op. Van de kerk bleven alleen wat muren over.
Beeldenstormers sloegen de overgebleven heiligenbeelden stuk. Bijna alle inwoners vluchten weg voor langere tijd. Sommigen kwamen nooit
meer terug.
De kerk wordt opgeknapt
Na een aantal jaren werd het rustiger en kon het dorp opnieuw worden opgebouwd. In de jaren 1613-1618 werd het kerkgebouw opgeknapt.
Ook werd gezorgd voor nieuwe meubels in de kerk. Vanuit Den Bosch kwamen in 1634 een nieuw orgel en de gebeeldhouwde eikenhouten
balustrade. Een deel van het orgel dat bewaard is, is te zien op de foto hierboven.
De kerk voor de protestanten
Toen in 1648 de Tachtigjarige Oorlog eindigde en de Vrede van Munster werd gesloten, veranderde er voor de katholieken erg veel. Zij mochten
niet langer meer naar de kerk in hun eigen dorp. Die kerk was voortaan voor de protestanten. De Nispense katholieken moesten daarom over
de grens naar de kerk. Zij deden dat in een schuurkerk bij Steenpaal of op de pastorie in Essen.
Naar de kerk in Essen
Later bouwde de parochianen dichtbij de Nederlandse grens maar nog net in Essen een nieuwe kerk. Daarom heet een straat daar nu:
Kerkeneind.
Het huis van de dominee
De kerk in Nispen werd voortaan gebruikt door een dominee en de protestantse bewoners. De dominee woonde in een deel van de kerk dat
was ingericht als woonhuis. Groot was de hervormde gemeente niet, er hebben altijd heel weinig protestantse mensen in Nispen gewoond.
ER OP UIT
■ De koorbalustrade, een deel van het orgel en een communiebank uit de oude Nispense kerk zijn te zien in de huidige H. Maria
Hemelvaartkerk
■ De voormalige pastorie te Essen, nu cultureel centrum De Oude Pastorij: www.essen.be
BOEKEN
■ J.M.W. Hopstaken, Wonen in de kerk: Het huis van dominee te Nispen, 1648-1747, in: Jaarboek 2002 Heemkundekring de Heerlijckheijd
Nispen, jrg. 10, 2002
■ H. Klaassen, Vrome klanken uit een roerig verleden, in: Jaarboek 2017 Heemkundekring de Heerlijckheijd Nispen, jrg. 25, 2017
■ C.M.A.J. Uijtdewilligen, Van protestants tot katholiek kerkgebouw. De Nispense katholieken willen hun kerk terug (1797-1828), in: Jaarboek
1993 Heemkundekring de Heerlijckheijd Nispen, jrg. 1, 1993
■ L. Vercammen, Twee reizen naar Den Haag, in: Jaarboek 2002 Heemkundekring de Heerlijckheijd Nispen, jrg. 10, 2002
WEBSITES
/
contact naar heemkundenispen.nl
Contact
Contactgegevens
Tijd van regenten en
vorsten
1600 - 1700
De beëdiging van het verdrag door de
Spaanse en Nederlandse
onderhandelaars, geschilderd door Gerard
Terborch in 1648. De ondertekening van
het vredesverdrag van Münster met de
zes onderhandelaars met opgeheven
vingers v.l.n.r. Willem Ripperda, Frans van
Donia, Adriaen Clant tot Stedum, Adriaen
Pauw, Johan van Mathenesse en Barthold
van Gent. De Vrede van Münster maakte
de republiek onafhankelijk maar bracht
Staats-Brabant weinig goeds. De
katholieke godsdienst mocht niet meer
worden uitgeoefend en voor de
belangrijkste bestuurdersposten kwamen
alleen nog maar protestanten in
aanmerking.
Zicht op het koor met het orgel in de oude
kerk van Nispen. De opname dateert uit
september 1907. Restanten van de
koorbank en orgel zijn sinds enkele jaren
te bezichtigen in de H. Maria
Hemelvaartkerk in Nispen (Foto: Collectie
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,
fotograaf G. de Hoog).
De naam 'Kerkeneind´ bij de
grensovergang Nispen-Essen ontstond
omdat op deze plaats vanaf 1669 tot 1944
de kerk van Essen stond. Het gebouw
werd ook jarenlang door de Nispense
katholieken gebruikt. De kerk werd eind
oktober 1944 door de Duitse bezetter
vernield. Nu herinnert alleen nog een
straatnaambord aan deze historische plek
(Foto: C. Uijtdewilligen).
In 1743 maakte Cornelis de Seeuwe een
kaart van de heerlijkheid Essen-
Kalmthout. Daarop liet hij ook zien dat er
aan de grens in Essen een ‘’ nieuwe
katholieke kerk’’ was gebouwd. De
Nispense katholieken gingen daar naar
toe omdat ze de kerk in het eigen dorp
niet meer mochten gebruiken (Afbeelding
afkomstig uit: Tijdschrift Calmpthoutania,
jrg. 67, 2015, nr. 1, de orginele kaart
bevindt zich in het Algemeen Rijksarchief
te Brussel).
Tijd van
regenten en
vorsten
1600 - 1700
Hervormde kerkgemeente
Een rampjaar
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden Nispen en
veel andere plaatsen in de buurt zwaar getroffen.
Het jaar 1583 was een echt rampjaar voor Nispen.
Soldaten plunderden het dorp. De kerk en alle
huizen gingen in vlammen op. Van de kerk bleven
alleen wat muren over. Beeldenstormers sloegen
de overgebleven heiligenbeelden stuk. Bijna alle
inwoners vluchten weg voor langere tijd.
Sommigen kwamen nooit meer terug.
De kerk wordt opgeknapt
Na een aantal jaren werd het rustiger en kon het
dorp opnieuw worden opgebouwd. In de jaren
1613-1618 werd het kerkgebouw opgeknapt. Ook
werd gezorgd voor nieuwe meubels in de kerk.
Vanuit Den Bosch kwamen in 1634 een nieuw
orgel en de gebeeldhouwde eikenhouten
balustrade. Een deel van het orgel dat bewaard is,
is te zien op de foto hierboven.
De kerk voor de protestanten
Toen in 1648 de Tachtigjarige Oorlog eindigde en
de Vrede van Munster werd gesloten, veranderde
er voor de katholieken erg veel. Zij mochten niet
langer meer naar de kerk in hun eigen dorp. Die
kerk was voortaan voor de protestanten. De
Nispense katholieken moesten daarom over de
grens naar de kerk. Zij deden dat in een
schuurkerk bij Steenpaal of op de pastorie in
Essen.
Naar de kerk in Essen
Later bouwde de parochianen dichtbij de
Nederlandse grens maar nog net in Essen een
nieuwe kerk. Daarom heet een straat daar nu:
Kerkeneind.
Het huis van de dominee
De kerk in Nispen werd voortaan gebruikt door een
dominee en de protestantse bewoners. De
dominee woonde in een deel van de kerk dat was
ingericht als woonhuis. Groot was de hervormde
gemeente niet, er hebben altijd heel weinig
protestantse mensen in Nispen gewoond.
ER OP UIT
■ De koorbalustrade, een deel van het orgel en
een communiebank uit de oude Nispense kerk zijn
te zien in de huidige H. Maria Hemelvaartkerk
■ De voormalige pastorie te Essen, nu cultureel
centrum De Oude Pastorij: www.essen.be
BOEKEN
■ J.M.W. Hopstaken, Wonen in de kerk: Het huis
van dominee te Nispen, 1648-1747, in: Jaarboek
2002 Heemkundekring de Heerlijckheijd Nispen,
jrg. 10, 2002
■ H. Klaassen, Vrome klanken uit een roerig
verleden, in: Jaarboek 2017 Heemkundekring de
Heerlijckheijd Nispen, jrg. 25, 2017
■ C.M.A.J. Uijtdewilligen, Van protestants tot
katholiek kerkgebouw. De Nispense katholieken
willen hun kerk terug (1797-1828), in: Jaarboek
1993 Heemkundekring de Heerlijckheijd Nispen,
jrg. 1, 1993
■ L. Vercammen, Twee reizen naar Den Haag, in:
Jaarboek 2002 Heemkundekring de Heerlijckheijd
Nispen, jrg. 10, 2002
WEBSITES
/
Contact
Contactgegevens
Zicht op het koor met het orgel in de oude
kerk van Nispen. De opname dateert uit
september 1907. Restanten van de
koorbank en orgel zijn sinds enkele jaren
te bezichtigen in de H. Maria
Hemelvaartkerk in Nispen (Foto: Collectie
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,
fotograaf G. de Hoog).
De beëdiging van het verdrag door de
Spaanse en Nederlandse
onderhandelaars, geschilderd door Gerard
Terborch in 1648. De ondertekening van
het vredesverdrag van Münster met de
zes onderhandelaars met opgeheven
vingers v.l.n.r. Willem Ripperda, Frans van
Donia, Adriaen Clant tot Stedum, Adriaen
Pauw, Johan van Mathenesse en Barthold
van Gent. De Vrede van Münster maakte
de republiek onafhankelijk maar bracht
Staats-Brabant weinig goeds. De
katholieke godsdienst mocht niet meer
worden uitgeoefend en voor de
belangrijkste bestuurdersposten kwamen
alleen nog maar protestanten in
aanmerking.
De naam 'Kerkeneind´ bij de
grensovergang Nispen-Essen ontstond
omdat op deze plaats vanaf 1669 tot 1944
de kerk van Essen stond. Het gebouw
werd ook jarenlang door de Nispense
katholieken gebruikt. De kerk werd eind
oktober 1944 door de Duitse bezetter
vernield. Nu herinnert alleen nog een
straatnaambord aan deze historische plek
(Foto: C. Uijtdewilligen).
In 1743 maakte Cornelis de Seeuwe een
kaart van de heerlijkheid Essen-
Kalmthout. Daarop liet hij ook zien dat er
aan de grens in Essen een ‘’ nieuwe
katholieke kerk’’ was gebouwd. De
Nispense katholieken gingen daar naar
toe omdat ze de kerk in het eigen dorp
niet meer mochten gebruiken (Afbeelding
afkomstig uit: Tijdschrift Calmpthoutania,
jrg. 67, 2015, nr. 1, de orginele kaart
bevindt zich in het Algemeen Rijksarchief
te Brussel).